Yusuf Kaynak

Yüz yıllardır Kürd halkının bayramı olan Newroz, her yıl 21 Mart’ta kutlanıyor. “Yeni gün” anlamına gelen Newroz (nu-roj), aynı zamanda baharın başlangıcının ilanıdır, aydınlanmanın, güzelliğin ve yenilenmenin simgesidir.

Kürd halkının yüreğinde yaşattığı Newroz, bugün ulusal baskıya ve her türlü zulme karşı direnişin simgesi haline gelmiş.

Bu nedenle Kürdistanı işgal edenler Newroz kutlamalarını yasaklıyor, kutlayanlara ağır cezalar veriyor. Kürd halkı bu yılda Newroz’u aynı şartlarda kutlamaya hazırlanıyor.

NEWROZ’UN KISA TARİHİ VE ÖNEMİ

17.nci yüzyılın Kürd tarihçilerinden biri olan Şerefhan Bitlisi, “Şerefname” adlı kitabında Newroz’un oluşumu hakkında şu bilgileri vermektedir:

Anlatıya göre bir zamanlar cennet gibi dağlarla, nehirlerle, vadilerle kaplı bir ülke varmış ve orada pek çok iyi insanlar yaşarmış. O insanlar güzel ve zengin bir ülkeleri olmasına rağmen çok mutsuz, sessiz ve üzgünmüşler, çünkü onlar zalim bir kral tarafından yönetiliyorlarmış.

Omuzlarındaki iki (2) yılan tarafından yenilen “Dahhak” adındaki kral omuzundaki yılanları beslemek için iki gencin (bir erkek ve bir kız) beyniyle tedavi edilmesi tavsiye edilmiş. Halk bu korkunç olayı korkuyla izlemekteymiş ve bu olay karşısında umutsuz ve çaresiz kalmış. Her gün ölen iki çocuk için yas tutarlarmış. Dahhak sarayında hüküm sürmeye devam etmiş.

Birgün bu ülkenin ve çevre ülkelerin en iyi kılıçlarını yapan “Kawa” adlı cesur bir demirci, halkını Dahhak’a karşı isyan etmeleri konusunda uyarıyormuş ve onun için de gençleri örgütlemiş. Dahhak’tan ve onun zulmünden korkarak kaçan insanlarda dağlara sığınıyormuş.

Bir süre sonra Kawa, Dahhak’ın sarayına hücum etmeleri gerektiğini ve kendisinin (Kawa) de bir ateş yakarak Dahhak’ı öldürmeyi başardığını duyuracağını belirtmiş. Bu müjdeli iyi haberi her tarafa yaymak için insanların da onun yaptığının aynısını yapması gerekiyormuş.

Bir süre sonra Kawa, Dahhak’ın sarayına hücum etmeleri gerektiğini, kendisinin ateş yakarak Dahhak’ı öldürmeyi başardığını duyuracağını . İyi haberi yaymak için Kawa, arkadaşlarıyla birlikte saraya hücum ederek Dahhak’ı öldürmeyi başarır, ardından halk sevinçle her yerde ateş yakar. Bu zulmün sona erdiğini sağlar, o gün yeni bir günün başlangıcı olur.”

14.ncü yüzyıl ünlü Arap tarihçisi el- Mesudi de “Murudj al- Dhaba wa Maadin al- cawher” adlı eserinde Kürdler ve Newroz ile ilgili şu önemli bilgileri aktarmaktadır. Kürdlerin zalim Dahhak’ın elinden kurtulduklarını ve İranî halklara ait olduklarını yazmaktadır. Ayrıca kral Cemşid'in ölümünden sonra beşinci kral olan Dahhak’ın çok zalim bir kral olduğunu ve bazı tarihçilerin bundan dolayı ona “Şiddah” (güç, kuvvet) demelerine neden olduğunu yazıyor

Efsaneye göre kanser (seretan) hastalığına yakalanan Dahhak’a ağrılarını hafifletmek için her gün iki gencin beynini yaralarına melhem olarak sürmesi tavsiye edilir. Bu işi yapan cellat iki gençten bir tanesini, ölümden kurtarmak için her zaman gizlice serbest bırakırmış ve onların beyinlerinin yerine koyun beyinlerini merhem olarak kullanmışlar. Salıverilen gençler dağlar da buluşarak hemen örgütlenmişler. Rivayete odur ki Kürdlerin bunlardan türediği söylenir.

Yukarıda bahsi geçen hikâye, 11.nci yüzyılın başlarında İranlı yazar Firdevsi tarafından destansı bir biçimde yazılan ve İran tarihini (İran bakış açısıyla) yaratılıştan günümüze kadar anlatan “Şahnameh” (Kralın kitabı)’nda yer almaktadır. Kitap Arapların fethini de anlatıyor.

Bir başka efsaneye göre ise Dahhak’ın hikayesinin çok eski olduğu söylenir, M.Ö. 2094 yıllarında yaşanmıştır. Demirci Kawa zalim Dahhak’ı ülkesinin iktidarından uzaklaştırmasını sağlamak için hazırladığı isyanın sonucunda ‘Dirafş’ adında kendi bayrağını yaptığı söylenir.

Newroz'un bu mitolojik hikâyelerinin yanı sıra siyasi ve tarihi yönleri de bulunmaktadır. Mesela bu yıl Kürtler ve İranî halklar 21 Mart'ta 2636.nci Newroz bayramını kutlayacaklar. Bu tarihte M.Ö. 612 yılında Asur İmparatorluğu Medler tarafından yıkıldı. Bu, geleneksel olarak bugüne kadar kutlanmaktadır. BM “21 Mart Apartheid Karşıtı Gün” olarak ilan etmiş.

NEWROZ GELENEĞİNİN YAŞATILMASI

Daha önce de gördüğümüz gibi Kürdler ve diğer halklar arasında Newroz her yıl 21 Mart’ta kutlanıyor. Kürdlerin son yıllarda bu bayramı daha da kitlesel bir şekilde kutlamalarının en büyük kanıtı ise milli bilincin gelişmesidir. Kürdler için Newroz'u kutlamanın koşulları ne olursa olsun ne kadar imkansız olsa da yine halk Newroz ateşlerini yakarak kutlayacaklardır.

Kuzey Kürdistan’da kutlamalar 2000’li yıllara kadar tamamen yasaklanmışken, son yıllarda ise sıkı kontrol altında kutlanmaya başlandı ve Kürdistan'ın diğer parçalarında da son yıllarda Kürdler tarafından neredeyse hiçbir sorun yaşanmadan toplu olarak kutlanıyor. Newroz’u yıllardır Avrupa’da ve dünyanın geri kalanında diasporadaki Kürd öğrenciler ve işçiler arasında topluca kutlanıyor. Newroz geleneğini yaşatmanın önemi her geçen yıl artıyor çünkü Newroz artık sönmeyen direniş ateşidir. Newroz ateşi özgürlük ve bağımsızlığın sembolüdür

Yusuf Kaynak, Lahey, 18.03.2024