Bugün, Kürt dil bilimci, gazeteci-yazar ve siyasetçi Celadet Ali Bedirxan’ın doğum günü. 26 Nisan 1893 yılında İstanbul'da dünyaya gelen Celadet Ali Bedirxan, 15 Temmuz 1951’de Suriye’nin başkenti Şam’da vefat etti.

Cizreli Mir Bedirxan Bey'in torunu ve Kürt Teali Cemiyeti kurucularından Emin Ali Bedirxan'ın oğlu olan Celadet Ali, ilk ve ortaöğrenimini İstanbul'da tamamladı.

Bedirxan, Suriye'de Haco Ağa, Ekrem ve Kadri Cemilpaşa ve önde gelen diğer Kürt aydınlarıyla birlikte Xoybûn'un kuruluşunda aktif rol oynadı.

1930'lu yıllarla birlikte, siyasi çalışmalardan uzaklaşarak Kürtçe ile ilgili çalışmalarını yoğunlaştıran Bedirxan, 15 Mayıs 1932 yılında Hawar dergisini çıkardı.

Hawar dergisinin ilk sayısının yayınladığı tarih olan 15 Mayıs her yıl “Kürtçe Dil Bayramı” olarak kutlanıyor.

Hawar Dergisi ile birlikte ilk kez Arap karakterli Kürt alfabesinin yanında Latin karakterli Kürt alfabesi de kullanılmaya başlandı.

İlk 23 sayısı hem Latin harfleri hem de Arap harfleriyle yayınlanan Hawar dergisi, 24. sayıdan itibaren bütünüyle Latin harfleriyle yayımlandı. Kürtlerin, günümüzde kullandığı Kürtçe Latin alfabesi ilk kez Hawar dergisinde kullanıldı.

Mir Celadet Ali Bedirxan kimdir?

26 Nisan 1893 yılında İstanbul'da dünyaya gelen Mir Celadet Ali Bedirxan, 15 Temmuz 1951’de Suriye’nin başkenti Şam’da hayata gözlerini yumdu.

Cizreli Bedirxan Bey'in torunu ve Kürt Teali Cemiyeti kurucularından Emin Ali Bedirxan'ın oğlu olan Celadet Ali, ilk ve ortaöğrenimini İstanbul'da tamamladı.

Bedirxan, 1. Dünya Savaşı sırasında, Osmanlı ordusunun Kafkasya Cephesi'nde subay olarak görev yaptı.

Osmanlı İmparatorluğu'nun dağılmasının ardından Kürt aşiretlerinin birliğini sağlamak için çaba göstermesine rağmen başarılı olamayan Mir Celadet Ali Bedirxan, 1922 yılında kardeşi Kamuran Bedirxan'la birlikte Almanya'ya gitti. Almanya'da öğrenimini sürdüren Celadet Ali, 1925'te önce Kahire'ye geçti, bir süre sonra da Fransız mandası altındaki Suriye'ye yerleşti.

Foto: Arşiv

Bedirxan, Suriye'de Haco Ağa, Ekrem ve Kadri Cemilpaşa ve önde gelen diğer Kürt aydınlarıyla birlikte Xoybûn'un kuruluşunda aktif rol oynadı.

1930'lu yıllarla birlikte, siyasi çalışmalardan uzaklaşarak Kürtçe ile ilgili çalışmalarını yoğunlaştıran Bedirxan, 15 Mayıs 1932 yılında Hawar dergisini çıkardı. Hawar Dergisi’nin ilk sayısının yayınladığı 15 Mayıs her yıl “Kürtçe Dil Bayramı” olarak kutlanıyor.

Hawar Dergisi ile birlikte ilk kez Arap karakterli Kürt alfabesinin yanında Latin karakterli Kürt alfabesi de kullanılmaya başlandı. İlk 23 sayısı hem Latin harfleri hem de Arap harfleriyle yayınlanan Hawar Dergisi, 24. sayıdan itibaren bütünüyle Latin harfleriyle yayımlandı.

Kürtlerin, günümüzde kullandığı Kürtçe Latin alfabesi ilk kez Hawar dergisinde kullanıldı.

Hawar dergisinde çoğunlukla Kurmanci olmak üzere düzenli bir biçimde Sorani ve az sayıda da Zazaki yazılar yayınlandı.

Osmanlı dönemi Kürt basınından ayrı olarak Hawar'da Türkçe yazılara yer verilmemekle birlikte, dergide Fransızca bölümü vardı ve bazı Kürtçe yazılar Fransızca'ya da tercüme ediliyordu.

Hawar dergisi

Hawar dergisi hem Kürtçenin standartlaştırılması hem de Kürtçe yazan kadronun yetişmesi anlamında bir okul işlevi gördü. Hawar'ın yazar kadrosu içinde Celadat Bedirxan dışında, kardeşi Kamuran Bedirxan, Osman Sebri, Nureddin Zaza, Cegerxwin, Kadri Can gibi bir çok ünlü Kürtler yer aldı. 57 sayı yayımlanan Hawar, 1943'de yayın hayatına son verdi.

Hawar dergisi kapağı

Bedirxan, 1942'de Şam'da Hawar'ın yanı sıra Ronahi ismiyle resimli bir Kürtçe dergi de çıkardı. Başta Hawar'ın bir eki olarak çıkan Ronahi, Hawar'ın yayınına son vermesinin ardından bir süre yayınına bağımsız olarak devam etti.

Meşakkatli ve badirelerle dolu sürgün yaşamının son dönemlerinde, Şam’a bağlı Hecan köyünde çiftçilikle uğraşırken su kuyusunun çökmesi ile 15 Temmuz 1951'de yaşama gözlerini yuman Kürtçe latin alfabesinin kurucusu Celadet Bedirxan’ın mezarı Şam'dadır. Ölümünden sonra hayattayken yaptığı Kürtçe dil çalışmaları bir araya toplandı.

Eserleri

• Elifba Kurdî (Kürtçe Alfabe)
• Rûpelên Elfabê
• Rêzimana Elifbaya Kurdî
• Rêzimana Kurdî (Kürtçe Gramer) (Roger Lescot ile birlikte)
• Ferhenga Kurdî (Kürtçe Sözlük)
• Günlük Notlar
• De La Question Kurde / Kürt Sorunu Üzerine (Fransızca ve Türkçe)
• Were Dotmam (Hawar Dergisi'nde yer alan şiirler)
• Edirne Sükutunun İç Yüzü (Kamuran Bedirxan ile birlikte)
• Mustefa Kemal'e Mektup
• Dîbaca Nimêjên Êzdiyan
• Hevind