Osman AYDIN

Bir asırdır çeşitli araç ve yöntemlerle devlet Kürtleri asimile etmek için büyük bir mesai harcamakta. Başarılı oldu mu? Kısmen. Bu uygulamadan vazgeçti mi? Hayır. “Sessiz ölüm” olarak tanımladığım asimilasyon, yalnız Kürt insanlarına değil, bütün Kürt değerlerine, sanatına, diline, kültürüne, sosyal yaşamına velhasıl her alanda herşeyine uygulandı, uygulanmakta.

Bu yazıda Kürtlere özgü bir yiyeceğin asimilasyona uğrama hikayesini bulacaksınız: KÜRT BÖREĞİ.

Börekçilerde yapılıp satılan bu börek, yağlı Zirfet’ten türemiş Kürtlere ait bir börektir. İlk defa İstanbul Kasımpaşa semtinde RENGO lakabıyla tanınan Mehmet Efendi tarafından yapılıp, kosterlerden kum boşaltan Kürt işçilerine sunulan bir yiyecek. İlk yapan ve yiyen Kürtler olduğu için böreğin adı da “Kürt böreği” olarak anılmıştır.

Ancak devletin asimilasyon çarkı bu Kürt ismine müdahale eder.

1962-1966 yılları arsında İstanbul valiliği yapan Niyazi Akı, bu ismin bölücü nitelikte olduğunu gerekçe göstererek böreğin adını "koç böreği" olarak değiştirir. Böylece İstanbul'daki börekçilerin ve seyyar satıcıların bu böreği "Kürt böreği" adıyla satmaları ve isimlendirmesi yasaklanıp, cezaya tabii tutulur. 12 Eylül darbe döneminde ise Kürt böreğinin ismi devlet kararı ile "sade börek" olarak değiştirilir. Daha sonraki yıllarda yeniden "Kürt böreği" olarak esas ismine kavuşmuş olsa da 2000 yılı sonrasında böreğin kesilirken "küt - küt" sesi çıkarması nedeniyle adı "küt böreği" olduğu iddia edilir ve bu adlandırma 2017 sonrası yemek tarifi kitaplarında yer alır.

Yani Kürtler “kart-kurt”a dönüştürülürken Kürt Böreği de “küt” e dönüştürülüyor.

Kiğı, Karakoçan, Adaklı, Yayladere, Yedisu ilçeleri Sosyal Yardımlaşma, Kalkındırma ve Kültür Derneği (KAYY-DER), Kürtlere ait bu ürüne sahip çıkımış ve Kürt Böreği adıyla yıllardır düzenlediği festivalin 8.sini şu an kutlanıyor. Hatta böreğin “KÜRT BÖREĞİ” olarak patentini yani isim hakkını alarak önemli bir hizmeti gerçekleştiriyor.

Bu böreğin mucidi Rengo Mehmet Efendi kimdir?

Rengo Mehmet Efendi 1863 yılında Bingöl’e bağlı Kiğı ilçesinin Bilêce köyünün Alkan mezrasında doğar. Genç yasında İstanbul’a gelir ve o da Kasımpaşa’da kosterlerden kum boşaltma işinde çalışır. Ancak iş ona ağır gelince çalışan Kürt işçilerine yemek yapma işine başlar. Bu sırada Kürt Böreği’nin mucidi olur.

Hayatının son döneminde hastalanan Rengo Mehmet Efendi, hastalığı sırasında yanında çalışan Bilêce’li Delil Şemdinoğlu, Alişan Edeş ve Rıza’ya börek işini devreder. Bu üçlü Kürt böreği işine devam ederler. Şimdi İstanbul’da Kürt böreği yapıp satan yüzlerce esnaf var. Ancak Mehmet Efendi’nin böreğine bir yenilik getirilerek üzerine pudra şekeri dökülmektedir.

Rengo Mehmet Efendi 15 Şubat 1935 tarihinde 72 yaşında İstanbul’da vefat eder.

Not: Rengo Mehmet Efendi hakkında geniş bilgiyi Şahhaydar Yarkın’ın 04 Nisan Pazar 2021tarihli Duvar Gazetesi’ndeki yazısında bulabilirsiniz.