Herkesin aklındaki soru: Gazze'yi kim yönetecek?

"Savaş sona erdi." ABD Başkanı Donald Trump, Gazze Şeridi'nde iki yıl süren savaşta İsrail ve Hamas arasındaki ateşkes sağlanmasını gururla bu sözlerle duyurmuştu.

Anlaşmada başta İsrail'in Gazze'nin bazı kesimlerinden çekilmesi ile esir ve rehine takası var.

Ancak, Trump'ın planında yer alan hayati önemdeki meseleler hala çözümsüz ve ateşkesi tehdit edebilir. Peki, Gazze'nin geleceği neye benzeyebilir ve Hamas silahsızlanacak mı?

Trump'ın planında Gazze'yi kim yönetecek ?

Trump'ın planında Gazze'nin geçici olarak "teknokrat ve apolitik Filistinli bir komite tarafından yönetilmesi ve bu komitenin kamu hizmetlerinin ve belediyelerin günlük idaresinden sorumlu olması öngörülüyor.

Bir başka deyişle, bölgedeki hizmetleri yönetecek siyaset üstü bir kurum.

Plana dair resmi belgelerde "Barış Kurulu" diye anılan uluslararası bir geçiş kurumunun idaresindeki komite, Filistinli ve uluslararası uzmanlardan oluşacak.

Yönetimin diğer üyeleri resmen duyurulacak ve eski İngiltere Başbakanı Tony Blair'ın da rol oynaması bekleniyor.

Planda aynı zamanda ABD'ye Arap ve uluslararası ortaklarıyla işbirliği içinde geçici bir uluslararası istikrar gücü kurulması çağrısı yapıyor.

Bu gücün Gazze'ye derhal konuşlandırılması ve onaylanmış bir Filistin polis gücüne eğitim ve destek vermesi planlanıyor.

Bu gücün de Mısır ve Ürdün'le yakın işbirliği yapması ve uzun vadeli iç güvenlik çözümü olması öngörülüyor.

İngiltere ve Fransa şu anda BM Güvenlik Konseyi'nde böyle bir gücün kurulması için çalışıyor.

İsrail Hamas'ın silahsızlanmasında ısrarlı.

Trump, Ortadoğu gezisinden ülkesine dönerken yaptığı açıklamada "Silahsızlanmazlarsa, biz onları silahsızlandırırız. Böylece çabuk ve belki de şiddetle olur" dedi.

Trump "Hamas'la görüştüm ve 'Silahsızlanacaksınız, değil mi?' dedim. 'Evet efendim, silahlanacağız" diye yanıtladılar. Bana söyledikleri bu" diye de ekledi.

• Ancak daha önce AFP haber ajansına konuşan Hamas yetkilileri silahları teslim etmenin "masada bulunmadığını ve söz konusu bile olamayacağını" söyledi.

Ateşkes yürürlüğe girdikten sonra, adını açıklamak istemeyen bir Hamas yetkilisi, hareketin Gazze'nin geçiş dönemindeki yönetimine katılmayacağını aktardı.

Fakat yetkili, Hamas'ın "Filistin dokusunun önemli bir parçası olmaya devam edeceğini" de vurguladı.

Hareket daha önce uluslararası müdahalelere karşı olduğunu söylemiş ve özellikle Blair'in rolüne karşı çıkmıştı.

Hamas militanları şimdi nerede?

İsrail'in çekilmesinden sonra, Gazze'de Hamas militanlarını gösteren videolar ve fotoğraflar görüldü.

BBC'ye konuşan yerel kaynaklar, Hamas'ın İsrail'in boşalttığı alanlarda kontrolü yeniden ele geçirmek için binlerce üyesini seferber ettiğini söyledi.

Örgüt ayrıca, Gazze'de tam kontrol niyetleri olduğu iddialarını de reddetti.

Hamas'ın çatıştığı gruplar kimler?

Gazze'de büyük bir insani ve maddi yıkım yaşandı.

Ateşkesten sonra Hamas militanları ve silahlı aşiretler arasındaki çatışmalarda onlarca kişi öldü ya da yaralandı.

Trump, Ortadoğu ziyareti sırasında Hamas'a Gazze'deki "iç güvenlik operasyonlarını gerçekleştirmesi" için yeşil ışık yakıldığını söyledi.

ABD Başkanı örgütün "sorunları durdurmak istediğini" ve "bir süre bunu yapmaya yetkili olduklarını" belirtti.

Trump, 16 Ekim Perşembe günü Truth Social platformundaki paylaşımında da "Hamas Gazze'de insanları öldürmeye devam ederse, ki anlaşma bu değildi, girip onları öldürmekten başka seçeneğimiz kalmaz" dedi.

Daha sonra buradaki "Biz"den kastının ABD askerleri olmadığını özellikle vurguladı.

Filistinli siyasi analist Jihad Harbi BBC'ye yaptığı açıklamada Gazze'nin geleceği adına sadece iki seçenek olduğunu söyledi.

Harb'a göre bunların biri ya savaş yorgunu, zayıflamış Hamas'ın İsrail'in de onayıyla bölgeyi kontrol etmesi.

Diğeri de yetkinin aşamalı bir şekilde Filistin Yönetimine devredilmesi. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu bunu reddediyor.

Filistin Yönetimi'nin İsrail işgali altındaki Batı Şeria'da kısıtlı bir kontrolü bulunuyor.

İsrail'de bakış açısı ne?

BBC News Arapça'ya konuşan İsrailli gazeteci Eli Nissan da Hamas'ın Gazze'nin gelecekteki yönetiminde bir rol oynayacağını sanmadığını söyledi.

Nissan "Sadece İsrail'in karşı çıkmasından değil, iki yıl süren savaşın Gazze sakinleri arasında yarattığı memnuniyetsizlikten" diyor.

Netanyahu yönetimindeki İsrail, Hamas'ın Gazze'nin yönetiminde herhangi bir rol almasına şiddetle karşı.

İsrail aynı zamanda Filistin Yönetimi'nin de Gazze'yi idare etmesine olumsuz bakıyor.

Bu tutum, Hamas'ın 7 Ekim saldırısından sonra daha da sertleşti.

Netanyahu Ağustos'ta, ateşkes anlaşmasından önce Fox News kanalına verdiği söyleşide, İsrail'in Gazze'nin denetimini tamamen almayı ve daha sonra "Arapların yönetimindeki bir güce" devretmeyi planladığını söylemişti.

İsrail Başbakanı Gazze'nin yönetimini "Bölgeyi düzgün bir şekilde yönetecek, bizi tehdit etmeden, Gazze'de yaşayanlara düzgün bir yaşam sunacak Arap güçlerine" devretmeyi düşündüğünü belirtmişti.

Nissan, Netanyahu hükümetinin Filistin Yönetimi'nin Gazze'yi yönetmesine, Batı Şeria ve Gazze Şeridi arasında bir bölgesel bağlantı olmasını önlemek için karşı çıktığına inanıyor.

Ayrıca Netanyahu'nun, Trump'ın baskı yapması halinde Filistin Yönetimi'nin Gazze'nin yönetiminde kısıtlı bir katılımı olmasını kabul edebileceğini vurguluyor.

Filistin Yönetimi

Filistin Yönetimi'nin İsrail işgali altındaki Batı Şeria'da daha önce de söylediğimiz gibi kısıtlı bir kontrolü var.

Trump'ın planında en nihayetinde Gazze'yi Filistin Yönetimi'nin idare etmesi öngörülüyor.

Plana göre bu Filistin Yönetimi'nin "Trump'ın 2020'deki barış planı ve Suudi-Fransız barış görüşmeleri inisiyatifi de dahil çeşitli tekliflerde bahsedildiği gibi bir reform programını tamamlamasının ardından olacak.

ABD'nin istediği reformda, Filistin Yönetimi'nde iddia edilen yolsuzlukların azaltılması talep ediliyor.

İsrail Gazze'yi 1967'deki savaştan sonra işgal etmişti, fakat El Fetih hareketinin hakimiyetindeki Filistin Yönetimi İsrail'in 2005'te çekilmesinden sonra Gazze'de kontrolü aldı.

2007'deyse şiddetli iç çatışmanın ardından Hamas bölgede hakim oldu.

El Fetih hareketi, Filistin Yönetimi'nin eski lideri Yaser Arafat'ın da aralarında bulunduğu isimlerce kuruldu.

1990'larda El Fetih önderliğindeki Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) resmen İsrail'e karşı silahlı mücadeleden vazgeçti ve 1967 sınırları temelinde bir Filistin devleti kurulması çağrısı yapan BM kararına destek verdi.

Filistin Yönetimi Trump'ın inisiyatifini memnuniyetle karşıladı.

Reuters'a konuşan Filistin Yönetimi Başbakanı Muhammed Mustafa "Biz zaten Gazze'deyiz" dedi ve bir yandan da "gözlem ve yardım için geçici uluslararası düzenlemeler bir şey, gerçekten yönetim ve hizmet başka bir şey" diye de vurguladı.

Mustafa, Arap ülkeleri de dahil olmak üzere birçok ülkenin Filistin Yönetimi'nin Gazze'den "sorumlu olmasını" istediğini, çünkü bunun "işleri yoluna koyacak tek pratik yöntem olduğunu" ifade etti.

Başkan Trump

Donald Trump birçok kez savaşın sona ermesi için Hamas'ın yenilmesi gerektiğini ama Gazze'nin savaş sonrası geleceğiyle ilgili vizyonunun zamanla değiştiğini söyledi.

Trump daha önce Gazze'yi "Ortadoğu'nun Rivierası"na dönüştürmekten bahsetmiş, Gazze'de yaşayanları da Mısır ya da Ürdün'e yerleştirmekten bahsetmişti.

Bu fikirleri son planında yer almadı.

Peki ya detaylar ne olacak? Filistinli teknokratlar kimler ve bu"Barış Konseyi" hakkında ne biliyoruz?

Trump'ın planında bu uluslararası yapı hakkında net detaylar yok.

Fakat bazı medya kuruluşları üyelik için adı geçen Filistinli olmayan isimlerden söz etti.

Herhangi bir resmi teyit yok ve Trump da "Tony Blair bu rol için yeterince popüler mi emin olamıyorum" dedi.

Trump, Ortadoğu yolundayken BBC muhabirinin uluslararası güç konusundaki sorularına doğrudan bir yanıt vermekten kaçındı ve "Büyük, kudretli bir güç olacak. Sık kullanılmayacak, çünkü insanlar düzgün davranacaklar" dedi.

Trump ayrıca Gazze'nin geçiş dönemini idare edecek "Barış Heyeti'nin mümkün olduğunca kısa sürede hazır olacağını" belirtti.

Trump iki devletli çözüm için de "Birçok kişi tek devleti, bazıları iki devleti tercih ediyor. Göreceğiz, o konuda bir yorum yapmadım" dedi

Arabulucular

Başlıca arabulucular Mısır ve Katar, New York Deklarasyonu diye bilinen bir uluslararası çerçeveye destek verdi.

Birleşmiş Milletler bu çerçeveyi İsrail – Filistin çatışmasını çözme ve iki devletli çözümü ilerletme çabalarında kullanıyor.

New York Deklarasyonu Gazze'de Filistin Yönetimi'nin altında geçici bir yönetim komitesi kurulması çağrısı yapıyor.

Ayrıca Gazze dahil tüm Filisin topraklarında idare ve asayişin Filistin yönetiminde olması gerektiği vurgulanıyor.

Bu vizyon, Gazze'nin geleceğini bir Filistin devletinin kurulmasıyla bağlantılandıran, Mısır ve Katarlı yetkililerin açıklamalarıyla örtüşüyor.

Filistin yönetiminin Gazze'nin yönetiminde ne kadar başarılı olabileceğini bir kez daha gösterme şansı bulup bulamayacağı, yine kendi dışındaki faktörlere bağlı olacak.

Katkıda bulunanlar Hişam Saviş, Zekeriya Ayyad, BBC İzleme Servisi ve BBC Dünya Servisi'nden Andrew Webb