YUSUF KAYNAK

Başlık bayağı iddialı denilebilir. Bu konuda ciddi araştırmalar yapmaya gerek yok, son otuz yıla bak Türkiye'yi dolaşın iyi bir gözlemci iseniz başlıktaki sizi hiç şaşırtmaz. Olanları şöyle okuyabilirsiniz.

90'li yıllarda Kürd şehirlerinden zorunlu göçlerle Türkiye'de Kürd sorununu hal ederiz görüşü hakim idi; bu bir yere kadar doğru idi, artık bundan sonra doğru değil, çünkü batıya sürülen Kürdler artık zapt u rapt altına alınamazlar. Neden çünkü toplu bir yerlere göç etmediler gettolara sıkıştırılmadılar zaten devlet yardım etmek için onları sürmedi. Türkiye'nin hesabı sürdüğü Kürdleri batıda Türklerin içinde sahipsiz, dayanaksız bırakıp eritmeye terk etmekti. Gidişat seneler sonra eğer Kürdler ulusal bilince erişirlerse Türkiye'nin hesabı tutmaz, belki tersine de tepki de yaratabilir. Kürdleri dillerini bilmez diyarlara değil, tanıdık olmazsa da kolay uyum sağlayabilecekleri kentlere kendileri yerleşti, hemde çok çalışarak kent yaşamlarına ayak uydurmaya hızlı adım attılar. Bunu geneli için söylemek zor ise de büyük bir ekseriyeti yaşam şartlarını hızlı bir şekilde düzeltti. Sosyal yapıları da buna yani şehirleşme yapısına göre yeni şekiller alıyordu, birde Türkiye'nin hesabında olmayan yabancı diyar dediğimiz kültürü fazla yaşamadan çoğunluk içinde kendileri kalmayı başardılar. Bugün Türkiye'nin sahil beldelerine Kürd girmemiş, ulaşamamış yer bulmak artık zordur. Özellikle de Türk kentlerinde Türk devletin hiç hoşuna gitmeyen tafereller oluşmuş yani bazı şehirlerin çehreleri değişmiş, sosyal dokuları değişmiş kısacası her Türk kentinde her Türk ailenin yanı başında bir değil belki de birkaç Kürd komşu var. Bu durum nereye varır tam bilmemekle birlikte şehir idarelerine Kürdlerde ileride ortak olacaklar dillerini kabul ettirmeselerde kültürlerini iyi komşuluk ilişkileri ile benimsetebilirler.

Örneğin Kürd mutfak kültürünü, düğün ve cemiyet kültürünü Türk komşularına benimsetebilirler; eğer iki tarafta milliyetçilik anlayışı hakim olmazsa yaşamda ortaklaşmaya varılırsa bu dediklerim gerçekleşmesi zor değildir. Bunu örnekle açıklarsak herkes şimdi anlamazsa ileride muhakkak hak verecek. Şuan absurd gelebilir; yani Kürdler Türklere kültürlerini hakim kılabilirler mi? Doğru soru  bu? Denemek lazım, Kürdler kolay yok olacak bir millet değil, tarih süzgecinden geçerek gelmişler.

Bir beldede Kürdler oturuyorlarsa kendi kimliklerini korkusuzca geliştirme ve yaşatma imkanları buluyorsa o beldedeki Kürdler erimez dil kırımına uğrasalar, etnik olarak Kürd kalırlar, nasıl onu da şöyle tarif etmek mümkün. Hiç kimse özünü kaybetmez nasıl ki Amerika'da her etnik kimlik üç yüz elli milyonluk ülkede her kes kimliğini öz geçmişini biliyorsa; latin kendine Latino diyorsa, afrikalı afro- Afrikalı diyorsa Kazakistan'daki Rus Rus diyorsa, Polonya'daki Alman kendine Alman diyorsa, Kürdlerde dört ülkede Kürd diyecek. Yalnız burda öznel bir durumda Yahudileri bilerek saymadık, onlar her milletin içinde yaşadıkları halde yegane eritilmemiş köken olarak Yahudi kalmış tek örnek millettir. Ancak Yahudleri her milletten ayıran onların kendilerine has peygamber Musa elçisi ve din kitabı Tevrat var. Binlerce yıllık tarihleri ile ayakta kalan Yahudi millettidir, onları da ayakta tutan o dindir, dini milliyetçilikleridir, dinleri yüzünde işgal ve zülumleride yaşamışlar, Fransa devriminden sonra ulus devlete ve devrimler çağı ile birlikte kendilerini yurtsuz, devletsiz gördüler, başkalarının nasyonalist saldırıları karşısında devletsiz yaşamayacakları bir ülkeye zaruri olarak ihtiyaç duydular. İsrail devletini ikinci dünya katliamından sonra bir jenosidin sonucunda kurdular. Bugünkü dünyada Yahudilerin asimile olmuş halleri ile bile etnik ve dini olarak tüm dünyada varlık göstermektedirler. Kendi öznel durumları İsrailleri tüm katliamlara rağmen ayakta kalmayı başaran yegane millettirler.

Kürdler konusuna dönersek yukarıda bahsettiğimiz Latinliler, Kızılderililer başka ülkelerde yaşıyor, Filistinli Araplar dinleri ile dilleri ile ayni olan yirmi üç Arap devletinin içinde kendi öz benliklerini etnik Filistinli aidetleriyle yaşıyorlar ve halen de mücadelede etmektedirler. Kürdleri Filistinlilerden ayıran savaştıkları ülkenin dini ve etnik yapısının ayrı olan Yahudi inancındaki İsraililer olmalarıdır.

Kürdler milliyetçiliği bilinmiyor ve milliyetçi olamıyorlar; o zaman Kürdler Türklerle ayrışmadığına göre Kürdleri ayakta tutacak yegane unsur kültürleridir; o zaman ipi kültürleri ile göğüslemelidirler ya da başka yol ve yöntem bulmalılar asimilasyona karşı kendini korumalı çoğunluğun içinde eriyip yok olup gitmemeliler. Yüzyıllardır Kürdler okuru yazarı olmadığı zamanlarda da dağınık aşiretler halinde dağlarda hem Kürd mirlere, ağalara bağlı kaldıklarında sömürgecilerin kültürel baskılarına karşı direnebildiler, ancak bu modern dijital çağda sadece Kürdçe değil bir çok dilin geleceği tehlike altındadır; nedeni belli her şey teknoloji yüzünde tek dile evrilirken mesela her şey İngilizceleşirken  önümüzdeki çağlarda çoğu dilin durumu şuanki Kürdçe'nin durumu olur, o zaman birkaç tane hakim dil kalacak, durum onu gösteriyor. Onun için dijital çağın gerekleri ne istiyorsa onlara odaklanmalı!.

Kürdler Kürd kimliğini folklor ve müzik üzerine biçimlendirip başka kültürlerle aralarına özgün bir sınır koyabilir. Folklor Kürdlerin Kürd kimliğini hem geliştirir hem yansıtır, folklor sadece govend yani oyunlar değildir; dengbêjliktir, çîrokbêjliktir sözlü oyun havalarıdır, kollektif oynan govendler   ve şarkılardır. Kürdün yaradılış karekterinde kendine has özellikleri mevcut mesela govend en has özellikleridir. Kürd köylüsü bunları bilir ama şehirlisi de bu oyunlara yani govend kültürüne adapte olursa kendini çoğunluktaki başka kültürden olanların içinde kolay ayakta tutar, kendisine has olan özelliklerini uzun zamanlar için de yaşatabilir. Olmazsa boşlukta kalan kitleler egemen çoğunluğun kültürü ne ise kolayca ona yönelir. Kendi benliğinden uzaklaşır eğer kendi öz kültürüne sevgi, saygı duyarsa kolay kolay kopmaz. Mesela son yıllarda büyük metropollerde sokak müziği ile festivaller ile düğün halaylarındaki şenliklerde bir araya geliyor, hiç korku yaşamadan kendi dillerinde müzik dinliyor ve birlikte halaya duruyorlar, bunu gören Türk komşularda bazen ayak uyduruyor bazende gıpta ile bakıyor. Bunlar bir milletin kültürel ögelerdir. Binlere hitap ediyor, müzik ile kimlik gelişir,  toplumları kaynaştırır. Eğer kültürler siyasete kurban edilmezse Kürd kültürü uzun bir zaman içinde nefes alır, hem yaşar hem Kürdleri milliyet olarak yaşatır. Bu yazının konusu Kürd kimliğini nasıl yaşatırız. Kürd kültürü egemen kültürle nasıl baş edebilir o kültüre karşı kendini nasıl yaşatabilir asl olan.       

Lahey, 18-09-2021

Dr. Yusuf Kaynak